Önceki paylaşımlarımın etkileşimleri ve sosyal medya analistlerinden anladığım kadarıyla uzun bir yazının ilk bir-iki paragrafı okunuyor. Bu nedenle bu seferki yazıyı bol magazin ve az bir miktar tarihle bezeyip göreceli olarak kısa tutmak istedim.
Singapur hibrid bir orkideyi (Vanda Miss Joaquim) ulusal bitkisi ilan edip, orkideler benden sorulur havaları atsa da bu işten yeterince anlamadığını belirtmek isterim. Çünkü bir ülke 1200 doğal, 2000 hibrid orkideye ev sahipliği yapar da salebi (Arapça bilenler için sahlap) bilmez mi ? Yiyemeyeceksen bari biraz iç, onu da yapamıyorsan niye yetiştiriyorsun o güzelim bitkileri be adam demezler mi?
Bizim hemen her bölgemizde ortalama 2600 orkide çiçeği işlenip 1kg. salep üretiliyor ki bu aralar yerel fiyatı 50USD/kg.
Bir dönümde 700kg kadar salep üretiliyormuş. Yani bor madencilerine nispet olsun diye biz tarımsal bir ürünümüz olarak orkideyi (daha ziyade yumrularını) işleyip yüksek katma değerle ihraç ediyoruz, içiyoruz, Maraş dondurması, kozmetik ve ilaç yapıyoruz. Gül çiçeğini işleyerek başardıklarımız ise ayrı bir efsane.
Birim fiyat olarak salebimizle sanırım bir tek safran (2700 USD/kg) yarışabilir ki o tek başına bir ansiklopedinin konusu olabilecek bir vaka.
Memleketimizde topu topu 28’i endemik, toplam 190 orkide çeşidi var. Dünya şampiyonu Kolombiya’nın 1500 küsuru endemik olmak üzere 4000 türü varmış. Biraz kıskanç bir görüş gibi anlaşılacak olsa da, bana kalırsa Singapur’da orkideler tıpkı durian gibi sanal (daha doğrusu yapay) yöntemlerle zorlanarak bir ulusal sembole dönüştürülmüş. Tarihi pek sevmeseniz de bu aşamada birazcık tarih okumaya zorundayız çünkü iddialı magazinin keyfi ancak öyle geliyor:
İlk olarak 1859’da İngiliz Tarım ve Bahçecilik (Agri-horticultural) Topluluğu tarafında 32 hektar üzerine meşhur Singapur Botanik Bahçeleri açılır. Bahçeninin ilk direktörü Henry Nicholas Ridley kauçuk ağacı botaniği (aslında sanayi ve ticareti) konusunda deli gibi (Mad Riley – görüntüsü ve takma adı bana direkt Genco Erkal’ı anımsattı) çalışırken 1893’te Vanda Miss Joaquim tarafından sunulan çiçeği bir hibrid orkide olarak kayıt altına alır. Çiçeği hibridlemeyi başaran Agnes Joaquim (orjinal adı Ashkhen Hovakimian) Ermeni asıllı bir Singapurlu bir bahçevandır. Vanda Hookeriana (baba) ve Vanda Teres (anne) türü iki orkideyi yapay yolla melezlemiştir.
Bu çiçek 1981’de Singapur’un ulusal çiçeği olur ama Agnes Joaquim ancak 2015 yılına gelindiğinde Singapur’lu Kadınlar Onur Listesine alınır. Orkidesinin ilk yapay hibrid olduğunun tescili ise 2017 yılını bulur. Yetmezmiş gibi Vanda orkide aile adı da kelebeğe benzeyen şekilleri bahane gösterilip Papilionanthe olarak değiştirilir. Özetle çiçeğinin yeni adı Papilionanthe Miss Joaquim – Bu şekilde yerleşik, tarihe mal olmuş isimlerle bilim adına oynayanlara bilim adamı olsa da ezelden beri süper gıcık oluyorum vessalam.
Günümüzde Vanda Miss Joaquim ismi artık Singapurlu meşhur bir trans drag queen tarafından yaşatılmakta (ve iyi edilmekte). Bence Vanda Joaquim yaşasaydı ve bu sanatçının kendi orkidelerine benzeyen bu saç modelini görse sarılıp kucaklardı.
Yazının tam bu noktasının yapay hibrid orkide üretimi süreciyle ilgili bilgi vermenin zamanı olduğunu düşünüyorum:
Yanda Singapur Kütüphanesinin web sayfalarından ödünç aldığım ilk müstehcen fotoğrafta; aile yapıları uygun (benzer ortamların bitkileri) ama farklı iki türden bir çift orkidenin erkeğinden polenlerin alınması, ikincisinde ise polenlerin dişi orkideye aktarımı gösterilmekte.
Ardından uygun toprak kültürü içeren saksılarda on iki ayı bulan fide üretimi, ardından iki-üç yıl süren ilk hibrid yavruların çiçeklenmesi için çalışılacak. Bu kıssadan çıkarılacak hisse, yavru yetiştirmek her canlı için zor ama biraz da benzer bir süreç.
Bitmedi sonra da bu melez (hibrid) yavruya ad vermek için bekle ki bir meşhur gelsin. Çünkü 1956 yılından beridir Singapur Orkide diplomasisini keşfederek yeni hibridleri ziyarete gelen VIP’lere ithaf ederek adlandırıyor.
Sevgilimle benim favori VIP orkidemiz 1997’de Lady Diana‘ya atanmış olandı. Orkide; tabelada belirtildiği üzere Dendrobium Pattaya Beauty ve Fairy Wong‘un yavrusu ve ismine uygun zerafette.
Prenses Diana’ya benzer şekilde isimlerine VIP orkidesi atanan ünlüler arasında Joe ve Jill Biden, Barack ve Michelle Obama, Angela Merkel, Margaret Thatcher, Nelson Mandela, Kofi Annan, Kamala Harris, Jackie Chan ve tabii ki bizden de Tayyip – Emine Erdoğan çifti var.
Peki Singapur niye hibrid bir orkideyi ulusal sembol olarak seçmiş derseniz; bir grup insan dayanıklılığı ve yıl boyunca çiçek açıyor olması bize benziyor diyorlar. Başta ben diğer bir grup ise çok kültürlü (etnisiteli, dilli, türkülü, giysili, dinli, yemekli, masallı) bir ulus (veya ulus adayını) farklı ülkelerden gelmiş, iki farklı türdeki orkidenin yavrusunun;
Farklılıkların birlikteliğinin, kaynaşmasının arttırdığı zenginliği, dayanıklılığı ve kazandırdığı sürekliliği sembolize ettiğini savunuyoruz 😊
Singapur’daki etnik grupların tam olarak kaynaşmış bir ulus oluşturmayı henüz başaramadıklarını düşünsem de Singapur; zengin bir ülkeye dönüşmüş. Satın alma paritesine göre 108.036USD’lik kişi başı yıllık gelirle Lüksemburg ve İrlanda’nın ardından dünyada üçüncü sıradadır.
Singapurlular kendilerini bir hibrid orkideye benzemeyi tercih ederken eski Türkiye’de biz bir dönem çok kültürlü zenginliğimizi bir mozaik benzetmesiyle sunmaya bayılıyorduk. Ben; mozaiğin kırılganlığı, parçaları arasındaki sınırlarını riskli gördüğüm için toplumumuzu aşureye benzetmeyi seviyordum. Reçetesinde her birinden evde olduğu kadar konulmuş, yetmişiki bileşenli bir aşure benzemesi çok hoşuma gidiyordu. Yıllar içinde kayısı, kurutulmuş üzüm, fındık eksildi. Sonra nohut vb. derken sanki şu aralar sütlaça dönüşüyor gibiyiz. Sırada su muhallebisi var. En sonunda pelteye dönüşeceğiz diye korkuyorum.
Biraz bu endişeden ama daha çok çılgın çeşitlilikleri, en aşırı iklim ve yaşam koşullarına uyum gösterebilme becerilerinin büyüleyiciliklerinden olsa gerek aşağıda örneklerini paylaştığım orkidelerinin yaşadığı Singapur Ulusal Orkide Bahçesi bize tam bir terapi gibi geldi.
Şiddetle tavsiye ediyoruz.
